Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 29 lipca 2019 r. w sprawie C-354/18 Rusu vs. SC Blue Air – Airline Management Solutions SRL orzekł, że poniesiona przez pasażerów szkoda w postaci utraty wynagrodzenia za pracę nie jest objęta zryczałtowanym odszkodowaniem przewidzianym w art. 7 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 261/2004. Szkoda ta może być przedmiotem dalszego odszkodowania przewidzianego w art. 12 ust. 1 tego rozporządzenia. Ponadto to do sądu krajowego należy ustalenie i ocena poszczególnych elementów składających się na tę szkodę, a także zakresu odszkodowania za tę szkodę w oparciu o właściwą podstawę prawną.

Stan faktyczny

W stanie faktycznym sprawy będącej przedmiotem rozstrzygnięcia TSUE małżonkowie Radu-Lucian Rusu i Oana-Maria Rusu dokonali u przewoźnika lotniczego Blue Air rezerwacji na lot z Bacău (Rumunia) do Londynu (Zjednoczone Królestwo), który odbyć się miał w dniu 6 września 2016 r. Pasażerowie w chwili wejścia na pokład zostali poinformowani, że lot będzie obsługiwany przez inną maszynę niż początkowo przewidziana oraz, że ze względu na mniejszą pojemność samolotu nie będzie możliwy przewóz wszystkich pasażerów, którzy kupili bilet. W związku z tym odmówiono im przyjęcia na pokład. Ostatecznie pasażerowie zostali przyjęci na pokład alternatywnego lotu przewoźnika Blue Air, przez co przybyli oni do miejsca docelowego 5 dni po pierwotnie planowanym terminie tj. w dniu 11 września 2016 r.

W wyniku tego zdarzenia pasażerowie ponieśli szkodę polegającą na utracie wynagrodzenia za pracę w kwocie 437 EUR w odniesieniu do  Oany-Marii Rusu oraz w kwocie 386 EUR w odniesieniu do Radu-Luciana Rusu. Z tego powodu zażądali oni odszkodowania z tytułu utraty wynagrodzenia spowodowanego niemożliwością zgłoszenia się przez nich w ich miejscu pracy w wyniku opóźnionego przylotu do miejsca przeznaczenia po zmianie planu podróży.

Blue Air zaproponowała każdemu z małżonków darmowy bilet lotniczy, która to oferta została przez nich odrzucona z tego powodu, że poniesiona przez nich szkoda przekraczała wartość biletu lotniczego. Następnie Blue Air zaoferowała im na podstawie art. 7 ust. 1 lit b rozporządzenia (WE) nr 261/2004 zryczałtowane odszkodowanie w wysokości 400 EUR na osobę. W tym przypadku pasażerowie uznali, że kwota zryczałtowanego odszkodowania ma na celu wyłącznie naprawienie doznanej krzywdy, a nie poniesionej szkody majątkowej, która objęta jest pojęciem „dalszego odszkodowania” o którym mowa w art. 12 ust. 1 ww. rozporządzenia.

W pozwie złożonym do Judecătoria Bacău (sądu pierwszej instancji w Bacău, Rumunia) Powodowie – Oana-Maria Rusu i Radu-Lucian Rusu wnieśli o nakazanie Pozwanej – Blue Air zapłaty na ich rzecz, odpowiednio, 437 EUR i 386 EUR tytułem szkody materialnej wynikającej z utraty wynagrodzenia. Ponadto powodowie zażądali zapłaty kwoty 1500 EUR dla każdego z nich z tytułu zadośćuczynienia za krzywdy podnosząc, że przeciwko Radu-Lucianowi Rusu wszczęto postępowanie o zwolnienie, które zakończyło się jedynie upomnieniem.

Judecătoria Bacău częściowo uwzględnił powództwo, nakazując Pozwanej zapłatę na rzecz każdego z Powodów kwoty 400 EUR tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Pytania prejudycjalne

Zarówno Powodowie, jak i Pozwana wnieśli apelację. Z uwagi na konieczność dokonania wykładni niektórych przepisów rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Tribunalul Bacău (sąd wyższej instancji w Bacău, Rumunia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwanego dalej „TSUE”)  z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

1. Czy kwota 400 EUR przewidziana w art. 7 ust.1 lit. b rozporządzenia (WE) nr 261/2004 ma na celu głównie naprawienie szkód majątkowych, natomiast krzywdę należy oceniać w świetle art.12, czy też art. 7 ust. 1 lit b obejmuje głównie krzywdy, a szkody majątkowe podlegają przepisom art.12?
2. Czy kwota odpowiadająca utraconemu wynagrodzeniu, przekraczająca kwotę 400 EUR przewidzianą w art. 7 ust. 1 lit. b rozporządzenia, jest objęta zakresem zastosowania pojęcia dalszego odszkodowania, o którym mowa w art.12?
3. Zgodnie z art. 12 (ust.1) zdanie drugie „odszkodowanie na podstawie niniejszego rozporządzenia może zostać potrącone z takiego odszkodowania”. Czy wspomniany artykuł rozporządzenia należy rozumieć w ten sposób, że pozostawia on uznaniu sądu odsyłającego potrącenie kwoty przyznanej na podstawie art. 7 ust. 1 lit. b z dalszego odszkodowania, czy tez takie potrącenie jest obligatoryjne?
4. W przypadku, gdy potrącenie kwoty nie jest obligatoryjne, na podstawie jakich elementów sąd odsyłający decyduje o potrąceniu kwoty, o której mowa w art. 7 ust. 1 lit. b z dalszego odszkodowania?
5. Czy szkoda wynikająca z utraty wynagrodzenia, spowodowana okolicznością, że pracownik nie mógł być obecny w miejscu pracy ze względu na późniejsze przybycie do miejsca przeznaczenia po zmianie planu podróży, powinna być oceniana pod względem wypełnienia obowiązków, o których mowa w art. 8, czy obowiązków, o których mowa w art. 12 w związku z art. 4?
6. Czy spełnienie przez przewoźnika lotniczego obowiązku udzielenia pomocy zgodnie z art. 4 ust.3 i art. 8 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 oznacza, że pasażer powinien być w pełni poinformowany o wszystkich możliwościach kontynuacji podróży, o których mowa w art. 8 ust.1 lit. a-c rozporządzenia?
7. Na kim zgodnie z art. 8 rozporządzenia (WE) nr 261/2004, spoczywa ciężar dowodu, że podróż była kontynuowana w najwcześniejszym możliwym terminie?
8. Czy rozporządzenie zobowiązuje pasażerów do wyszukania innych lotów do ich miejsca przeznaczenia oraz do zażądania od przedsiębiorstwa lotniczego znalezienia dostępnych miejsc na takie loty, czy też przedsiębiorstwo lotnicze jest z urzędu zobowiązane do znalezienia najbardziej korzystnego rozwiązania dla pasażera, aby przewieźć go do miejsca przeznaczenia?
9. Czy przy określaniu szkód poniesionych przez pasażerów istotna jest okoliczność, że przyjęli oni złożoną przez przedsiębiorstwo lotnicze propozycję zapewnienia lotu na dzień 11 września 2016 r., mimo iż mogli sobie wyobrazić, że nie otrzymają wynagrodzenia za okres nieobecności w pracy?

Stanowisko TSUE

Zryczałtowane odszkodowanie a szkoda indywidualna

Sąd odsyłający poprzez pytanie pierwsze, drugie, piąte i dziewiąte dążył do ustalenia czy kwota przewidziana w art. 7 ust. 1 lit b rozporządzenia (WE) nr 261/2004 ma na celu udzielenie odszkodowania za szkodę, taką jak utrata wynagrodzenia, czy też taka szkoda może być przedmiotem dalszego odszkodowania przewidzianego w art. 12 ust. 1 tego rozporządzenia.

Trybunał odpowiedział, że poniesiona przez pasażera szkoda indywidualna w postaci utraty wynagrodzenia spowodowana niemożliwością zgłoszenia się do miejsca pracy w wyniku opóźnionego przylotu do miejsca przeznaczenia nie jest objęta zryczałtowanym odszkodowaniem przewidzianym w art. 7 ust. 1 lit. b rozporządzenia (WE) nr 261/2004 (pkt 34 wyroku). Trybunał przypomniał, że kwoty ustalone w art. 7 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 mają na celu zapewnienie odszkodowania w sposób zestandaryzowany i bezpośredni za szkody stanowiące niedogodności, w szczególności z odmowy przyjęcia na pokład w transporcie lotniczym pasażerów, przy czym pasażerowie nie muszą ponosić niedogodności związanych z wszczynaniem powództw o odszkodowanie przed właściwymi sądami (pkt 28 wyroku). Takie ryczałtowe kwoty mają na celu zapłatę odszkodowania wyłącznie za szkody, które są niemalże identyczne dla wszystkich pasażerów (pkt 30 wyroku, zob. analogicznie wyroki: z dnia 10 stycznia 2006 r., C‑344/04 IATA i ELFAA, EU:C:2006:10, pkt 43; a także z dnia 23 października 2012 r., C‑581/10 i C‑629/10 Nelson i in., EU:C:2012:657, pkt 52).

Jednakże, utrata wynagrodzenia może być przedmiotem dalszego odszkodowania w rozumieniu art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 261/2004, jeżeli ma ono swoje źródło w jednej z sytuacji przewidzianych w art. 1 ust. 1 tego rozporządzenia, która to sytuacja spowodowała niedogodności, za które wypłacane jest odszkodowanie w sposób niezwłoczny i zestandaryzowany na podstawie rozporządzenia (WE) nr 261/2004 (pkt 37 i 39 wyroku).

Ponieważ rozporządzenie (WE) nr 261/2004 nie przewiduje odszkodowania za indywidualne szkody, takie jak utrata wynagrodzenia, to do sądu krajowego należy ustalenie i ocena poszczególnych elementów składających się na tę szkodę, w tym, w odpowiednim przypadku, zachowania poszkodowanych pasażerów, a także zakresu odszkodowania za wspomnianą szkodę w oparciu o właściwą podstawę prawną (pkt 40 wyroku).

Potrącenie – uprawnienie czy obowiązek?

Poprzez  pytania trzecie i czwarte sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy rozporządzenie (WE) nr 261/2004, a w szczególności jego artykuł 12 ust. 1 zdanie drugie pozwala właściwemu sądowi krajowemu na dokonanie potrącenia kwoty zryczałtowanego odszkodowania przyznanego na podstawie tego rozporządzenia z kwoty dalszego odszkodowania, czy też zobowiązuje go do jego dokonania. Ponadto sąd odsyłający zastanawia się, na podstawie jakich warunków właściwy sąd krajowy może dokonać takiego potrącenia.

Trybunał stwierdził, że z treści art. 12 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia (WE) nr 261/2004 wynika jednoznacznie, że przepis ten nie wprowadza obowiązku dokonania potrącenia kwoty zryczałtowanego odszkodowania przyznanego na podstawie tego rozporządzenia z kwoty dalszego odszkodowania, ani też nie sprzeciwia się temu, aby zostało ono ewentualnie dokonane (pkt 44 wyroku), ponieważ rozporządzenie (WE) nr 261/2004 nie przewiduje warunków, według których właściwy sąd krajowy mógłby dokonać takiego potrącenia.

Obowiązek informacyjny

Następnie TSUE przeszedł do kwestii wskazanej w pytaniu szóstym i ósmym, przez które sad odsyłający dążył do ustalenia czy art. 4 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 w związku z art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia nakłada na obsługującego lot przewoźnika lotniczego obowiązek przedstawienia pasażerom kompletnych informacji dotyczących wszystkich przysługujących im uprawnień, czy też przepis ten nakłada obowiązek aktywnego uczestniczenia w poszukiwaniu tych informacji na samych pasażerów.

Zdaniem TSUE z treści powołanych przepisów oraz motywów 10 i 20 preambuły rozporządzenia (WE) nr 261/2004 wynika obowiązek obsługującego przewoźnika lotniczego przedstawienia pasażerom pełnych informacji na temat wszystkich możliwości przewidzianych w art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia, przy czym pasażerowie nie mają żadnego obowiązku aktywnego uczestniczenia w poszukiwaniu informacji w tym celu (pkt 53-56 wyroku).

Ciężar dowodu

Przez pytanie siódme sąd odsyłający dążył do ustalenia czy w świetle art. 8 ust. 1 lit b rozporządzenia (WE) nr 261/2004 ciężar udowodnienia tego, iż zmiana planu podróży została dokonana na najwcześniejszy możliwy termin, spoczywa na obsługującym przewoźniku lotniczym czy też na pasażerach.

Trybunał stwierdził, że przewoźnik lotniczy, który odmówił pasażerom przyjęcia na pokład, ma obowiązek udzielenia tym pasażerom pomocy, tak aby umożliwić im dokonanie skutecznego wyboru w oparciu o te informacje pomiędzy możliwościami wymienionymi w art 8 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 261/2004. W związku z tym to do obsługującego przewoźnika lotniczego należy zaoferowanie pasażerom również wariantu zmiany planu podróży na porównywalnych warunkach do ich miejsca docelowego na najwcześniejszy możliwy termin, zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. b rozporządzenia (WE) nr 261/2004. Powyższe oznacza, że to na obsługującym przewoźniku lotniczym spoczywa ciężar udowodnienia, że zmiana planu podróży została dokonana na najwcześniejszy możliwy termin. (pkt 58-62 wyroku)