Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 7 listopada 2019 r. w sprawie C-213/18 Adriano Guaitoli i in. przeciwko easyJet Airline Co. Ltd orzekł, że w sytuacji gdy pasażer, który doświadczył opóźnienia lub odwołania lotu międzynarodowego, żąda przed sądem nie tylko zryczałtowanego odszkodowania i zwrotu kosztów, o których mowa w art. 5, 7 i 9 rozporządzenia (WE) nr 261/2004, lecz również naprawienia dalszych szkód w rozumieniu art. 12 tego rozporządzenia, sąd właściwy miejscowo należy ustalić w odniesieniu do pierwszego żądania na podstawie art. 7 ust. 1 rozporządzenia (UE) nr 1215/2012, a w odniesieniu do drugiego żądania – na podstawie art. 33 Konwencji montrealskiej.

Stan faktyczny

W stanie faktycznym sprawy będącej przedmiotem rozstrzygnięcia TSUE Powodowie w postępowaniu głównym zawarli z Pozwaną spółką easyJet Airline umowę o przewóz lotniczy na lot z Rzymu Fiumicino (Włochy) do Korfu (Grecja), który miał się odbyć w dniu 4 sierpnia 2015 r. o godz. 20.20 oraz na lot powrotny z Korfu do Rzymu Fiumicino w dniu 14 sierpnia 2015 r., o godz. 23.25. Początkowo lot do miejsca przeznaczenia opóźniał się a następnie został odwołany i przesunięty na kolejny dzień. Przewoźnik nie zaoferował pasażerom skorzystania z alternatywnego lotu, jak również nie zapewnił bezpłatnych posiłków i napojów, ani żadnej innej formy pomocy, odszkodowania lub zwrotu kosztów. W dniu 28 czerwca 2016 r. pasażerowie, mający miejsce zamieszkania w Rzymie, wytoczyli powództwo przed Tribunale ordinario di Roma (sądem pierwszej instancji w Rzymie), żądając zasądzenia od Pozwanej – easyJet Airline odszkodowania, o którym mowa w art. 5, 7 i 9 rozporządzenia nr 261/2004, jak i dalszego odszkodowania w rozumieniu art. 12 tego rozporządzenia, a mianowicie naprawienia dalszych szkód materialnych i zadośćuczynienia za krzywdy wynikające z niewykonania zobowiązań umownych przez Pozwaną. Pozwana podniosła dwa zarzuty braku właściwości sądu, przed którym wytoczono powództwo: pierwszy z nich dotyczył wartości sporu, a drugi naruszenia przepisów regulujących właściwość terytorialną. O ile sąd pierwszej instancji w Rzymie oddalił pierwszy zarzut dotyczący braku właściwości, o tyle zauważył on, że jego właściwość zależy od prawa właściwego – prawa krajowego lub prawa Unii – oraz od wykładni, jaką należy mu nadać.

Pytania prejudycjalne

W tych okolicznościach Tribunale ordinario di Roma postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy w sytuacji gdy strona, której lot został opóźniony lub odwołany, oprócz ujednoliconych i zryczałtowanych odszkodowań, o których mowa w art. 5, 7 i 9 rozporządzenia nr 261/2004, żąda jednocześnie także odszkodowania na mocy art. 12 tego samego rozporządzenia, należy stosować art. 33 Konwencji montrealskiej, czy też »właściwość sądów« (tak jurysdykcja międzynarodowa, jak i właściwość miejscowa) jest w każdym wypadku regulowana przez art. 5 rozporządzenia nr 44/2001?

2) Czy w pierwszej sytuacji, o której mowa w pytaniu pierwszym, art. 33 Konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, że reguluje on jedynie podział jurysdykcji pomiędzy państwami, czy w ten sposób, że reguluje on także wewnętrzną właściwość miejscową w ramach każdego państwa?

3) Czy w pierwszej sytuacji, o której mowa w pytaniu drugim, zastosowanie art. 33 Konwencji montrealskiej ma charakter »wyłączny«, wykluczający zastosowanie art. 5 rozporządzenia nr 44/2001, czy też te dwa przepisy mogą być stosowane łącznie, w sposób pozwalający na bezpośrednie określenie tak jurysdykcji państwa, jak i wewnętrznej właściwości miejscowej jego sądów?”.

Stanowisko TSUE

Jak wynika z uzasadnienia wyroku TSUE w całości podzielił stanowisko Rzecznika Generalnego zawarte w jego pisemnej opinii z dnia 20 czerwca 2019 r. W pierwszej kolejności skład orzekający przypomniał, że z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że istnieją dwa systemy odpowiedzialności przewoźnika lotniczego – pierwszy oparty na rozporządzeniu (WE) nr 261/2004 ¹⁾Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiające wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylające rozporządzenie (EWG) nr 295/91, Dz.Urz.UE.L Nr 46, str. 1, a drugi na Konwencji montrealskiej ²⁾Konwencja o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego (Konwencja montrealska) z dnia 28 maja 1999 r., Dz.Urz.UE.L 2001 Nr 194, str. 39. [pkt 32 wyroku]

Tym samym, w zakresie w jakim prawa wynikające odpowiednio z przepisów rozporządzenia (WE) nr 261/2004 i postanowień Konwencji montrealskiej należą do zakresu odrębnych regulacji prawnych, przewidziane w tej Konwencji przepisy regulujące jurysdykcję międzynarodową nie znajdują zastosowania do żądań dochodzonych wyłącznie na podstawie rozporządzenia nr 261/2004, które to żądania należy badać w świetle rozporządzenia nr 44/2001 ³⁾Niniejsze rozporządzenie zostało uchylone i zastąpione przez rozporządzenie nr 1215/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych  (wyrok z dnia 10 marca 2016 r., Flight Refund, C94/14, EU:C:2016:148, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo). [pkt 34 wyroku]

Ponadto przepisy rozporządzenia (UE) nr 1215/2012 (art. 67 i art. 71 ust. 1) zezwalają na stosowanie przepisów jurysdykcyjnych dotyczących kwestii szczególnych, zawartych w unijnych aktach prawnych lub w konwencjach, których stronami są państwa członkowskie. Jako że transport lotniczy stanowi taką szczególną kwestię, przepisy jurysdykcyjne przewidziane w Konwencji montrealskiej muszą być stosowane w ustanowionych przez nią ramach prawnych.

Z powyższego wynika więc, że w sytuacji w której roszczenia powodów opierają się zarówno na przepisach rozporządzenia (WE) nr 261/2004, jak i na Konwencji montrealskiej, sąd państwa członkowskiego, przed który wytoczono powództwo, musi zweryfikować swoją jurysdykcję w odniesieniu do pierwszej części tych żądań w oparciu o istotne przepisy rozporządzenia (UE) nr 1215/2012, a w odniesieniu do części drugiej w świetle art. 33 Konwencji montrealskiej.

Punktem wyjścia dla przepisów jurysdykcyjnych zawartych w rozporządzeniu (UE) nr 1215/2012 stanowi jurysdykcja ogólna sądu miejsca zamieszkania pozwanego, ustanowiona w art. 4 tego rozporządzenia, która jak przypomniał Trybunał, ma na celu wzmocnienie ochrony prawnej osób mających siedzibę w Unii poprzez umożliwienie zarówno powodowi łatwego zidentyfikowania sądu, przed którym może wytoczyć powództwo, jak i pozwanemu rozsądnego przewidzenia sądu, przed jaki może zostać pozwany.  [pkt 38 wyroku]

Ponadto zasadę ustalania jurysdykcji w oparciu o miejsce zamieszkania pozwanego uzupełniają przepisy jurysdykcji szczególnej, w tym przewidziana w art. 7 ust. 1 rozporządzenia (UE) nr 1215/2012 szczególna normą jurysdykcyjna znajdującą zastosowanie w sprawach dotyczących umowy.  która jest uzasadniona istnieniem ścisłego związku między umową a sądem, przed którym zawisł spór dotyczący umowy (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack, C‑386/05, EU:C:2007:262, pkt 22). Z powyższego wynika, że powództwo może zostać wytoczone przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane, ponieważ domniemywa się, że sąd ten pozostaje w ścisłym związku z tą umową (zob. analogicznie wyrok z dnia 3 maja 2007 r., Color Drack, C‑386/05, EU:C:2007:262, pkt 23). W dziedzinie transportu lotniczego z orzecznictwa Trybunału wynika, że przewidziana w art. 7 ust. 1 lit. b tiret drugie rozporządzenia (UE) nr 1215/2012 szczególna norma jurysdykcyjna znajdująca zastosowanie w sprawach z zakresu świadczenia usług wyznacza jako właściwy do rozpoznania roszczenia o odszkodowanie wywodzonego z umowy przewozu lotniczego pasażerów, według wyboru powoda, sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się uzgodnione w tej umowie przewozu miejsce odlotu względnie przylotu statku powietrznego (zob. analogicznie wyroki: z dnia 9 lipca 2009 r., Rehder, C204/08, EU:C:2009:439, pkt 43, 47; a także z dnia 11 lipca 2018 r., Zurich Insurance i Metso Minerals, C88/17, EU:C:2018:558, pkt 18). [pkt 42 wyroku]

Z kolei w przypadku roszczeń opartych na postanowieniach Konwencji montrealskiej, a w szczególności jej art. 19, dotyczących naprawienia szkód spowodowanych opóźnieniem lotu, sąd państwa członkowskiego, przed który wytoczono powództwo, musi zweryfikować swoją jurysdykcję do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie tej części powództwa w świetle art. 33 tej Konwencji. [pkt 43 wyroku]

W dalszej kolejności Trybunał przeszedł do drugiego pytania, mającego na celu udzielenie odpowiedzi czy art. 33 Konwencji montrealskiej reguluje nie tylko rozdział jurysdykcji między państwami będącymi stronami tej Konwencji, lecz również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego z tych państw.

Z brzmienia art. 33 Konwencji montrealskiej jasno wynika, że zezwala on na pozwanie danego przewoźnika lotniczego na terytorium jednego z państw‑stron, według wyboru powoda, albo przed sądem właściwym dla siedziby przewoźnika albo jego głównego miejsca prowadzenia działalności albo miejsca prowadzenia działalności, w ramach której zawarta została umowa, albo przed sądem miejsca przeznaczenia danego lotu.

Skład orzekający doszedł do wniosku, że wykładnia językowa art. 33 ust. 1  Konwencji montrealskiej, jak i analiza celu samej Konwencji, wyrażonego w jej preambule wskazują, że przepis ten reguluje nie tylko rozdział jurysdykcji między państwami będącymi stronami tej Konwencji, lecz również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego z tych państw.  W ocenie Trybunału, interpretacja taka zapewnia zarówno ochronę interesów konsumentów w międzynarodowym przewozie lotniczym jak i sprawiedliwą równowagę ich interesów z interesami przewoźników lotniczych.

Oceniając skutki zapadłego orzeczenia, należy wskazać, że w celu uniknięcia przez pasażera ryzyka rozbicia pomiędzy sądy różnych państw jurysdykcji do orzekania w przedmiocie takiego powództwa o charakterze hybrydowym tj. o zasądzenie zryczałtowanego odszkodowania i dalszego odszkodowania z tytułu opóźnienia lub odwołania lotu, powinien on wytoczyć powództwo przed sąd miejsca zamieszkania/siedziby pozwanego (przewoźnika) albo przed sąd miejsca przeznaczenia lotu. Oba te kryteria jurysdykcji są bowiem wspólne rozporządzeniu (UE) nr 1215/2012 jak i Konwencji montrealskiej, co pozwala na rozpatrzenie wszystkich żądań pasażera przez jeden i ten sam sąd.